عناصر مشترک در مســاجد

طور کلی ، مساجد دارای عناصر مشترکی هستند که آنها را از سایر بناها متمایز می سازد . این عناصر مشترک عبارتند از : صحن ، ایوان ، رواق ريا، مناره ، گنبد ، شبستان و محراب .

ولی باید توجه داشت که بعضی از مساجد فاقد صحن و مناره هستند مانند مسجد شیخ لطف الله اصفهان و تعدادی از مساجد اولیه اسلامی نیز ایوان و گنبد ندارند مانند تاریخانه دامغان ، اما هیچ مسجدی نمی تواند محراب نداشته باشد بنابراین کلیه عناصر ذکر شده ، به نوعی ، کم یا زیاد در ساختمان مساجد اسلامی بکار گرفته شده اند .

مثلاً بعضی از مساجد دارای چندین محراب هستند مانند مسجد جامع اصفهان که 9 محراب دارد ولی اکثر مساجد دارای یک محراب در جنوب مسجدند .
در ساختار بعضی از مساجد طاق نماها ، نقش اساسی و کاربری دارند در صورتی که در برخی دیگر منحصراً دارای جنبه زیبائی شناختی و تزئینی و ایجاد تقارن و خارج کردن دیوارها از شکل یکنواختی می باشد .

صحن و حیـــاط

یکی از عناصر مهم معماری مساجداسلامی ، صحن و حیاط است که به دلیل پیروی از طرح و نقشه اولین مسجد جهان (مسجد النبی) طرح مربع و یا مربع مستطسل دارد و فضایی آزاد و روحانی را برای واردین به مسجد ایجاد می کند .
در واقع شکل و فرم و عناصر تزوینی ابتدا در همین صحن ها به نمایش در می آیند و شما هنگام ورود به مسجد بسیاری از عناصر معماری و تزئینات وابسته به معماری را یکجا مشاهده می کنید .
در وسط صحن حیاط ، آب مضهر پاکیزگی و نظافت در حوض بزرگی که با فضاسازی بنا بصورت دایره و یا مربع و مستطیل و یا هشت گوش متناسب است ، متجلی می شود .
معمولاً معماران چیره دست تمام دانش ها و رموز معماری خود را در یک بنای مقدس بکار می بردند . از این رو ، محل حوض را در جایی انتخاب می کردند که لااقل تصویر بخش اعضمی از بنا بویژه ایوان ها و طاق نماهای زیبا که دارای تزئینات و رنگ های الوان بودند کاملاً در حوض منعکس شود ( مانند مسجد امام خمینی اصفهان ) .
هنگامی که این آیینه کاذب ، با موج کوچکی شکسته می شود ، انسان متفکر و عارف به چشم دل می بیند که هیچ چیز جز ذات اقدس پروردگاری پایدار نیست .
بنابراین حوض علاوه بر کارکردی که یرای وضو ساختن دارد ، نمادی تزئینی نیز به شمار می رود . در بعضی از مساجد مانند مسجد عتیق شیراز بر روی حوض ، سکو یا تختگاهی ساخته اند که پایه های آن در حوض است . در بالای این سکو که به آن « خدای خانه » می گویند مؤمنین دور از دسترس مردم عادی ، تلاوت قرآن مجید می پرداختند .
در مقابل بعضی از ایوان های مساجد ، صفه یا سکویی مجزا قرار داشت که طول و عرض آن متناسب دهانه ایوان به ارتفاع 30 تا 50 سانتی متر از سطح مسجد بالاتر بود .

این صفه ، مخصوص نمازگزاران فضای آزاد و از فضاهای دیگر متمایز بود و مردم با کفش بر روی این صفه رفت و امد نمی کردند .

رواق

رواق ها فضاهای سرپوشیده ستون دار دراطراف صحن و حیاط مساجد هستند که معمولاً در پشت آنها دیوار های انتهایی مسجد قرار دارند . ما در تاریخانه دامغان شاهد این رواق ها هستیم .
رواق ها بیشتر در مساجد کشورهای اسلامی حوزه مدیترانه ، هند و پاکستان بکار گرفته شده اند .

ایــوان

بدون تردید ، زیباترین و عالیترین ایوان ها ، در مساجد و بناهای اسلامی ایران مشاهده می شود . ایوان های مساجد ایران از نظر ارتفاع و تناسبات فنی و عناصر تزئینی در بین سایر بناها و مساجد اسلامی کشورهای جهان نمونه و منحصر به فرد هستند . تنوع و زیبایی بعضی از ایوان ها به قدری زیاد است که نمی توان آنها را با یکدیگر مقایسه کرد .هر ایوانی زیبائی خاص مجموعه خود را دارد . ایوانهای ایرانی اغلب بلند و متناسب با بنا ساخته شده اند . بعلاوه وجود طاق نماهای بسیار جالب و متنوع اطراف ایوان ها ، آنها را از خشکی و تجرد خارج کرده و حالت موزونی به آنها داده است .

سقف ایوان ها که از نظر شکل و فرم مانند نیم کره یا نیم گنبد است با عانواع عناصر تزئینی مانند مقرنس ، آجرکاری ، گچبری ، آیینه کاری ، نقاشی ، بویژه کاشی کاری ، مزین شده است و در هر بنایی به تناسب اهمیت آن ، این تزئینات بیشتر و کاملتر زیباتر شده اند .
ایوان های ورودی مسجد جامع یزد ، مسجد شیخ لطف الله ، و مسجد و مدرسه چهار باغ ( مادر شاه ) در اصفهان از شاهکارهای هنری جهان محسوب می شوند .
ایوان صحن امیر علیشیر نوایی در آستان قدس رضوی از ایوانهای مشهور معماری اسلامی است . ایوانهای حرم حضرت عبدالعظیم (ع) و حرم حضرت معصومه (س) با نقوش متنوع هندسی بریده شده از آیینه چنان جلال و شکوهی دارند که هر بیننده را به خود جذب می نمایند . همچنین ایوانهای صفه صاحب ، صفه استاد و صفه درویش در مسجد جامع اصفهان از تنوع و زیبایی خاصی برخوردارند که کمتر مسجدی در جهان از این جهت به پای آنها برسد .

گنبد فلزی – گنبد استیل – گنبد آلومینیوم – گنبد استیل طلایی – گنبد سازی – گنبدسازی– گنبد سازی در تهران – گنبد سازی – گنبدسازی